مترجم: دکتر الهام خاقانی – پزشک عمومی
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی (ICS) به دلیل اثرات ضد التهابی قوی خود به طور گسترده برای مدیریت آسم استفاده می‌شوند. با این حال، پتانسیل جذب سیستمیک آنها می‌تواند باعث سرکوب محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) شود و در نتیجه نارسایی آدرنال ایجاد شود. این عارضه جانبی کمتر شناخته شده و بالقوه تهدید کننده زندگی است.
مورد زیر، سرکوب آدرنال مرتبط با قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دوز بالای ICS و بهبود بعدی محور HPA پس از کاهش دوز ICS را نشان می‌دهد.
گزارش موردی
خانمی ۷۲ ساله که به آسم مبتلا بود، به دلیل کاهش وزن، ارتوستاز و خستگی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی‌ها نشان داد که کورتیزول AM به میزان قابل توجهی پایین ۰.۹۴ میکروگرم در دسی لیتر (۲۶ نانومول در لیتر) (محدوده طبیعی ۵-۲۵ میکروگرم در دسی لیتر [۱۳۸-۶۹۰ نانومول در لیتر]) و سطح ACTH به میزان ۳.۶ پیکوگرم در میلی لیتر (۰.۸ پیکومول در لیتر) (محدوده طبیعی ۷.۳-۶۳.۱ پیکوگرم در میلی لیتر [۱.۶-۱۳.۹ پیکومول در لیتر]) است.
پس از ارزیابی توسط غدد درون ریز، او علائم نوروگلیکوپنیک گاه به گاه و خستگی مداوم و کاهش وزن را گزارش کرد. در معاینه فیزیکی، شاخص توده بدنی او ۱۸.۹ کیلوگرم بر متر مربع بود، بدون افت فشار خون، هایپرپیگمانتاسیون یا نقص میدان بینایی. بررسی‌های مجدد، الکترولیت‌های طبیعی، گلوکز پلاسمای ناشتای پایین ۶۱.۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (۳.۴ میلی‌مول بر لیتر) و بهبود کورتیزول AM و ACTH به ترتیب به ۴.۲ میکروگرم بر دسی‌لیتر (۱۱۶ نانومول بر لیتر) و ۱۰.۹ پیکوگرم بر میلی‌لیتر (۲.۴ پیکومول بر لیتر) را نشان داد. آزمایش تحریک کوسینتروپین طبیعی بود.
تنها مصرف اخیر کورتیکواستروئید او، فورموترول با دوز بالا ۵ میکروگرم/مومتازون ۲۰۰ میکروگرم در هر استنشاق×۲ استنشاق دو بار در روز به مدت ۱۶ ماه گذشته بود. با توجه به بهبود آسم او، رسپیلوژی، دوز ICS او را قبل از بهبود مکرر کورتیزول AM او به تدریج کاهش داده بود.
برای او نارسایی آدرنال در حال بهبودی ثانویه به دوز بالای مومتازون تشخیص داده شد و برای موارد استرس یا بیماری قابل توجه، هیدروکورتیزون با دوز استرس تجویز شد. برای او رژیم درمانی با دوز کم استروئید با یک آنتاگونیست گیرنده لکوترین و یک ICS با جذب سیستمیک کمتر (مثلاً سیکلزوناید) برای کنترل آسم شروع شد.
بحث: ICS درمان اصلی آسم است و در چندین اسپری استنشاقی موجود یافت می‌شود. دستورالعمل‌های انجمن اروپایی غدد درون‌ریز و انجمن غدد درون‌ریز اذعان دارند که دوزهای بالای ICS، از جمله مومتازون ≥۴۰۰ میکروگرم در روز، با خطر قابل توجه نارسایی آدرنال ناشی از گلوکوکورتیکوئید همراه است و این خطر با دوزهای بالاتر و مدت زمان طولانی‌تر مصرف افزایش می‌یابد.
هر ICS نشان‌دهنده فراهمی زیستی سیستمیک و خطر نارسایی آدرنال متفاوتی است. به عنوان مثال، فراهمی زیستی سیستمیک مومتازون، ICS در Zenhale، تقریباً ۱۲.۸٪ است، با دوزهای ۸۰۰ میکروگرم در روز که منجر به کاهش ۳۵ درصدی کورتیزول سرم می‌شود، که ۲ برابر بیشتر از فلوتیکازون است. از طرف دیگر، سیکلزوناید به عنوان یک ترکیب اولیه غیرفعال که فقط در ریه‌ها به متابولیت فعال تبدیل می‌شود، تجویز می‌شود که منجر به فراهمی زیستی سیستمیک پایین‌تری در مقایسه با سایر ICSها می‌شود.
اگر ICS به طور مناسب کاهش نیابد یا در دوزهای بالا برای مدت طولانی استفاده شود، سرکوب محور HPA توسط ICS می‌تواند منجر به نارسایی آدرنال شود. در حالی که خطر نارسایی آدرنال ناشی از ICS شناخته شده است، موارد وقوع آن در مقالات علمی نادر است. نارسایی آدرنال I می‌تواند منجر به بحران‌های آدرنال تهدیدکننده زندگی، به ویژه در دوره‌های استرس یا بیماری شود، که این امر بر اهمیت افزایش آگاهی در مورد این عارضه جانبی جدی بالقوه تأکید می‌کند.
Rachel Szwimer, MSc, MD ∙ Jessica Marciano, MD ∙ Michael A. Tsoukas, MD
The American Journal of Medicine. Volume 138, Issue 8. E156-E157. August 2025
